maymun çiçeği hastalığı (monkeypox) nedir?
maymun çiçeği (monkeypox), insanlarda ve hayvanlarda görülen, viral bir hastalıktır. hastalığın etkeni, orthopoxvirus cinsine ait bir virüs olan monkeypox virüsüdür. bu virüs, çiçek hastalığına (smallpox) neden olan virüsle yakından ilişkilidir, ancak genellikle daha hafif seyreder. hastalık ilk olarak 1958 yılında laboratuvar maymunlarında tespit edilmiştir ve bu nedenle "maymun çiçeği" olarak adlandırılmıştır. i̇lk insan vakası ise 1970 yılında kongo demokratik cumhuriyeti'nde rapor edilmiştir.
hastalık nasıl bulaşır?
maymun çiçeği, enfekte hayvanlardan veya enfekte insanlardan bulaşabilir. bulaşma yolları şunlardır:
1. hayvanlardan i̇nsana bulaşma:
- doğrudan temas: enfekte hayvanların kanı, vücut sıvıları, deri lezyonları veya mukozalarıyla doğrudan temas.
- yiyecek: enfekte hayvanların etlerinin yetersiz pişirilmesi.
- ısırık ve tırmalama: enfekte hayvanlar tarafından ısırılma veya tırmalama.
- solunum yoluyla bulaşma: uzun süreli yüz yüze temas yoluyla.
2. i̇nsandan i̇nsana bulaşma:
- solunum damlacıkları:enfekte kişinin hapşırması, öksürmesi veya konuşması sırasında havaya yayılan damlacıklar yoluyla.
- doğrudan temas: enfekte kişinin deri lezyonları veya vücut sıvılarıyla temas.
- nesneler: enfekte kişinin kıyafetleri, çarşafları veya diğer eşyalarıyla temas.
belirtiler nelerdir?
maymun çiçeği hastalığının belirtileri genellikle enfeksiyondan 6-13 gün sonra ortaya çıkar, ancak bu süre 5-21 gün arasında değişebilir. belirtiler genellikle iki aşamada görülür:
1. prodromal dönem:
- ateş
- baş ağrısı
- kas ağrıları
- sırt ağrısı
- şiddetli halsizlik
- lenfadenopati: boyun, koltuk altı veya kasıklarda lenf bezlerinin şişmesi.
2. döküntü dönemi:
- cilt döküntüleri: ateşin başlamasından birkaç gün sonra ortaya çıkar. genellikle yüzde başlar ve ardından tüm vücuda yayılır. döküntü, önce makül (düz leke) şeklinde başlar, ardından papül (kabartı), vezikül (içi sıvı dolu kabarcık) ve püstül (irin dolu kabarcık) şeklini alır. son olarak kabuklanır ve düşer.
- döküntüler: genellikle yüz, eller, ayaklar, ağız içi, genital bölge ve gözlerde yoğunlaşır.
tedavi ve korunma yöntemleri
tedavi:
maymun çiçeği için spesifik bir antiviral tedavi mevcut değildir. ancak çiçek hastalığı için geliştirilen antiviraller (örn. tecovirimat) maymun çiçeği tedavisinde de kullanılabilir. tedavi genellikle destekleyicidir ve semptomların hafifletilmesine odaklanır. ağır vakalarda yoğun bakım gerekebilir.
korunma:
- aşılama: çiçek hastalığına karşı kullanılan aşılar (örn. jynneos) maymun çiçeği virüsüne karşı da etkilidir ve bu nedenle risk altındaki kişilerde koruyucu olabilir.
- hijyen: enfekte kişilerden uzak durmak, el hijyenine dikkat etmek ve kontamine olabilecek yüzeyleri dezenfekte etmek önemlidir.
- hayvanlarla temas: enfekte olabilecek hayvanlardan uzak durmak, hayvanların etlerini iyice pişirmek.
maymun çiçeği salgınları ve güncel durum:
maymun çiçeği genellikle afrika'nın belirli bölgelerinde (özellikle orta ve batı afrika) endemiktir. ancak son yıllarda, hastalık bu bölgelerin dışına yayılmış ve çeşitli ülkelerde salgınlara yol açmıştır. 2022 ve 2023 yıllarında birçok ülkede vakalar bildirilmiş ve bu durum hastalığın uluslararası bir endişe haline gelmesine yol açmıştır.
dünya sağlık örgütü (who) ve diğer sağlık kuruluşları, bu salgınları yakından izlemekte ve hastalığın yayılmasını önlemek için gerekli önlemleri almaktadır.
maymun çiçeği (monkeypox), insanlarda ve hayvanlarda görülen, viral bir hastalıktır. hastalığın etkeni, orthopoxvirus cinsine ait bir virüs olan monkeypox virüsüdür. bu virüs, çiçek hastalığına (smallpox) neden olan virüsle yakından ilişkilidir, ancak genellikle daha hafif seyreder. hastalık ilk olarak 1958 yılında laboratuvar maymunlarında tespit edilmiştir ve bu nedenle "maymun çiçeği" olarak adlandırılmıştır. i̇lk insan vakası ise 1970 yılında kongo demokratik cumhuriyeti'nde rapor edilmiştir.
hastalık nasıl bulaşır?
maymun çiçeği, enfekte hayvanlardan veya enfekte insanlardan bulaşabilir. bulaşma yolları şunlardır:
1. hayvanlardan i̇nsana bulaşma:
- doğrudan temas: enfekte hayvanların kanı, vücut sıvıları, deri lezyonları veya mukozalarıyla doğrudan temas.
- yiyecek: enfekte hayvanların etlerinin yetersiz pişirilmesi.
- ısırık ve tırmalama: enfekte hayvanlar tarafından ısırılma veya tırmalama.
- solunum yoluyla bulaşma: uzun süreli yüz yüze temas yoluyla.
2. i̇nsandan i̇nsana bulaşma:
- solunum damlacıkları:enfekte kişinin hapşırması, öksürmesi veya konuşması sırasında havaya yayılan damlacıklar yoluyla.
- doğrudan temas: enfekte kişinin deri lezyonları veya vücut sıvılarıyla temas.
- nesneler: enfekte kişinin kıyafetleri, çarşafları veya diğer eşyalarıyla temas.
belirtiler nelerdir?
maymun çiçeği hastalığının belirtileri genellikle enfeksiyondan 6-13 gün sonra ortaya çıkar, ancak bu süre 5-21 gün arasında değişebilir. belirtiler genellikle iki aşamada görülür:
1. prodromal dönem:
- ateş
- baş ağrısı
- kas ağrıları
- sırt ağrısı
- şiddetli halsizlik
- lenfadenopati: boyun, koltuk altı veya kasıklarda lenf bezlerinin şişmesi.
2. döküntü dönemi:
- cilt döküntüleri: ateşin başlamasından birkaç gün sonra ortaya çıkar. genellikle yüzde başlar ve ardından tüm vücuda yayılır. döküntü, önce makül (düz leke) şeklinde başlar, ardından papül (kabartı), vezikül (içi sıvı dolu kabarcık) ve püstül (irin dolu kabarcık) şeklini alır. son olarak kabuklanır ve düşer.
- döküntüler: genellikle yüz, eller, ayaklar, ağız içi, genital bölge ve gözlerde yoğunlaşır.
tedavi ve korunma yöntemleri
tedavi:
maymun çiçeği için spesifik bir antiviral tedavi mevcut değildir. ancak çiçek hastalığı için geliştirilen antiviraller (örn. tecovirimat) maymun çiçeği tedavisinde de kullanılabilir. tedavi genellikle destekleyicidir ve semptomların hafifletilmesine odaklanır. ağır vakalarda yoğun bakım gerekebilir.
korunma:
- aşılama: çiçek hastalığına karşı kullanılan aşılar (örn. jynneos) maymun çiçeği virüsüne karşı da etkilidir ve bu nedenle risk altındaki kişilerde koruyucu olabilir.
- hijyen: enfekte kişilerden uzak durmak, el hijyenine dikkat etmek ve kontamine olabilecek yüzeyleri dezenfekte etmek önemlidir.
- hayvanlarla temas: enfekte olabilecek hayvanlardan uzak durmak, hayvanların etlerini iyice pişirmek.
maymun çiçeği salgınları ve güncel durum:
maymun çiçeği genellikle afrika'nın belirli bölgelerinde (özellikle orta ve batı afrika) endemiktir. ancak son yıllarda, hastalık bu bölgelerin dışına yayılmış ve çeşitli ülkelerde salgınlara yol açmıştır. 2022 ve 2023 yıllarında birçok ülkede vakalar bildirilmiş ve bu durum hastalığın uluslararası bir endişe haline gelmesine yol açmıştır.
dünya sağlık örgütü (who) ve diğer sağlık kuruluşları, bu salgınları yakından izlemekte ve hastalığın yayılmasını önlemek için gerekli önlemleri almaktadır.