maymun çiçeği aşısı var mı?
evet, maymun çiçeği virüsüne karşı kullanılan aşılar vardır. maymun çiçeği (monkeypox) virüsü, çiçek virüsüne benzer bir virüs olduğu için, çiçek hastalığına karşı geliştirilen aşılar maymun çiçeği virüsüne karşı da koruma sağlar. çiçek hastalığına karşı geliştirilen bazı yeni nesil aşılar, maymun çiçeği için de özel olarak onaylanmıştır. aşağıda, bu aşılar hakkında detaylı bilgiler bulunmaktadır.
1. çiçek aşısının tarihçesi ve maymun çiçeği i̇le i̇lgisi
çiçek hastalığı (variola virüsü) insanları etkileyen çok ciddi ve ölümcül bir hastalıktı. 20. yüzyılın sonlarında dünya çapında yürütülen yoğun aşılama kampanyaları sayesinde çiçek hastalığı eradike edildi ve 1980 yılında dünya sağlık örgütü (who) tarafından çiçek hastalığının yok olduğu ilan edildi. çiçek hastalığına karşı kullanılan aşılar, vaccinia virüsü adlı canlı bir virüs içerir. bu virüs, ortopoksvirüs ailesine ait olup, çiçek virüsüne çok benzer ancak insanlarda hastalığa neden olmaz.
çiçek aşısı, ortopoksvirüslere karşı çapraz koruma sağlar ve bu nedenle maymun çiçeği virüsüne karşı da etkili olabilir. çiçek hastalığının eradikasyonundan sonra rutin çiçek aşılaması durdurulduğu için, 1980'den sonra doğan çoğu kişi bu aşıdan faydalanmamıştır. bu da, maymun çiçeği gibi ortopoksvirüs enfeksiyonlarına karşı daha savunmasız bir nüfus yaratmıştır.
2. mevcut aşılar ve maymun çiçeği koruması
acam2000 ve jynneos aşıları
son yıllarda, özellikle çiçek hastalığına karşı korunma ve potansiyel biyoterörizm tehdidine karşı hazırlık amacıyla iki ana çiçek aşısı geliştirilmiş ve maymun çiçeği virüsüne karşı da etkili oldukları gösterilmiştir:
1. acam2000:
- acam2000, 2007 yılında abd gıda ve i̇laç dairesi (fda) tarafından onaylanan bir çiçek aşısıdır. bu aşı, vaccinia virüsünün canlı ve zayıflatılmış bir suşunu içerir.
- acam2000, klasik bir çiçek aşısı gibi cilde uygulanır ve bir bağışıklık yanıtı oluşturur. aşı sonrası enjeksiyon bölgesinde bir kabarcık oluşur, bu da aşılamanın başarılı olduğunu gösterir.
- bu aşı, bağışıklık sistemi normal olan kişilerde maymun çiçeğine karşı da koruma sağlayabilir.
- ancak acam2000, canlı bir virüs içerdiği için bağışıklığı baskılanmış kişiler, egzama gibi ciddi cilt rahatsızlıkları olanlar ve hamile kadınlar için önerilmez. bu kişilere uygulanması ciddi yan etkilere neden olabilir.
2. jynneos (imvamune veya imvanex olarak da bilinir):
- jynneos, abd ve avrupa'da onaylanmış, non-replike (çoğalmayan) bir vaccinia virüs aşısıdır. 2019 yılında abd fda tarafından hem çiçek hastalığı hem de maymun çiçeği hastalığı için onaylanmıştır.
- bu aşı, bağışıklığı baskılanmış kişiler ve cilt rahatsızlıkları olanlar için daha güvenli bir alternatiftir, çünkü çoğalmayan bir virüs içerir. bu, virüsün vücutta çoğalmadığı ve dolayısıyla aşıya bağlı komplikasyon riskinin daha düşük olduğu anlamına gelir.
- jynneos, enjeksiyon yoluyla (genellikle kol kasına) verilir ve iki doz halinde uygulanır. i̇kinci doz, ilk dozdan dört hafta sonra yapılır.
- aşı, hem çiçek hastalığı hem de maymun çiçeği için koruma sağlar ve hastalığın yayılmasını kontrol altına almak için kullanılır.
3. aşıların kullanımı ve etkinliği
- koruyucu etkinlik: çiçek aşıları, ortopoksvirüs enfeksiyonlarına karşı 'e varan koruma sağlar. bu, çiçek aşısı yapılan kişilerin maymun çiçeği virüsü ile enfekte olma riskinin önemli ölçüde azaltıldığı anlamına gelir.
- temas sonrası profilaksi: maymun çiçeği virüsüne maruz kaldıktan sonra yapılan aşılamanın da faydalı olabileceği gösterilmiştir. temas sonrası 4 gün içinde yapılan aşı, hastalığın gelişimini önleyebilir veya hafifletebilir. 4-14 gün arasında yapılan aşı ise hastalığın şiddetini azaltabilir.
- salgın kontrolü: maymun çiçeği salgınları sırasında, risk altındaki kişilere (sağlık çalışanları, temaslılar) ve hastalığın yayılmasını önlemek için çiçek aşıları uygulanabilir. bu strateji, hastalığın yayılmasını sınırlamak için bir halk sağlığı müdahalesi olarak kullanılır.
4. aşının yan etkileri ve riskleri
her aşıda olduğu gibi, çiçek aşılarının da yan etkileri ve riskleri olabilir. aşı sonrası yan etkiler genellikle hafif ve geçicidir, ancak bazı durumlarda ciddi yan etkiler de görülebilir:
- yaygın yan etkiler: enjeksiyon bölgesinde ağrı, kızarıklık, şişlik, baş ağrısı, yorgunluk ve hafif ateş yaygın yan etkilerdir.
- ciddi yan etkiler: acam2000 gibi canlı virüs içeren aşılar, aşının uygulandığı bölgede ciddi cilt reaksiyonlarına veya bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde daha ciddi yan etkilere yol açabilir. bu nedenle, risk altındaki kişilerde daha güvenli bir aşı olan jynneos tercih edilebilir.
5. aşılama stratejileri ve gelecekteki araştırmalar
- stratejik aşılama: maymun çiçeği virüsüne karşı aşılama stratejileri, salgın bölgelerinde önleyici tedbirler olarak kullanılabilir. ayrıca, laboratuvar çalışanları ve potansiyel virüsle temas riski taşıyan sağlık çalışanları gibi yüksek risk altındaki kişilere yönelik aşılama programları uygulanabilir.
- gelecekteki araştırmalar: maymun çiçeği virüsüne karşı daha spesifik ve etkili aşılar geliştirme çalışmaları devam etmektedir. yeni nesil aşılar ve tedavi yöntemleri, daha güvenli ve etkili koruma sağlayarak hastalığın yayılmasını önlemeye yönelik çabaları destekleyecektir.
sonuç:
maymun çiçeği virüsüne karşı kullanılan aşılar, özellikle çiçek hastalığı için geliştirilen ve maymun çiçeği virüsüne karşı da koruma sağlayan aşılar, hastalığın önlenmesi ve kontrol altına alınmasında önemli bir rol oynamaktadır. jynneos ve acam2000 gibi mevcut aşılar, farklı risk gruplarına yönelik olarak etkili koruma sağlamaktadır. bu aşılar, hem salgın durumlarında hem de yüksek risk altındaki kişilere yönelik stratejik aşılama programlarında kullanılmaktadır. ancak, aşıların yan etkileri ve riskleri göz önünde bulundurulmalı ve uygun adaylara uygulanmalıdır.
evet, maymun çiçeği virüsüne karşı kullanılan aşılar vardır. maymun çiçeği (monkeypox) virüsü, çiçek virüsüne benzer bir virüs olduğu için, çiçek hastalığına karşı geliştirilen aşılar maymun çiçeği virüsüne karşı da koruma sağlar. çiçek hastalığına karşı geliştirilen bazı yeni nesil aşılar, maymun çiçeği için de özel olarak onaylanmıştır. aşağıda, bu aşılar hakkında detaylı bilgiler bulunmaktadır.
1. çiçek aşısının tarihçesi ve maymun çiçeği i̇le i̇lgisi
çiçek hastalığı (variola virüsü) insanları etkileyen çok ciddi ve ölümcül bir hastalıktı. 20. yüzyılın sonlarında dünya çapında yürütülen yoğun aşılama kampanyaları sayesinde çiçek hastalığı eradike edildi ve 1980 yılında dünya sağlık örgütü (who) tarafından çiçek hastalığının yok olduğu ilan edildi. çiçek hastalığına karşı kullanılan aşılar, vaccinia virüsü adlı canlı bir virüs içerir. bu virüs, ortopoksvirüs ailesine ait olup, çiçek virüsüne çok benzer ancak insanlarda hastalığa neden olmaz.
çiçek aşısı, ortopoksvirüslere karşı çapraz koruma sağlar ve bu nedenle maymun çiçeği virüsüne karşı da etkili olabilir. çiçek hastalığının eradikasyonundan sonra rutin çiçek aşılaması durdurulduğu için, 1980'den sonra doğan çoğu kişi bu aşıdan faydalanmamıştır. bu da, maymun çiçeği gibi ortopoksvirüs enfeksiyonlarına karşı daha savunmasız bir nüfus yaratmıştır.
2. mevcut aşılar ve maymun çiçeği koruması
acam2000 ve jynneos aşıları
son yıllarda, özellikle çiçek hastalığına karşı korunma ve potansiyel biyoterörizm tehdidine karşı hazırlık amacıyla iki ana çiçek aşısı geliştirilmiş ve maymun çiçeği virüsüne karşı da etkili oldukları gösterilmiştir:
1. acam2000:
- acam2000, 2007 yılında abd gıda ve i̇laç dairesi (fda) tarafından onaylanan bir çiçek aşısıdır. bu aşı, vaccinia virüsünün canlı ve zayıflatılmış bir suşunu içerir.
- acam2000, klasik bir çiçek aşısı gibi cilde uygulanır ve bir bağışıklık yanıtı oluşturur. aşı sonrası enjeksiyon bölgesinde bir kabarcık oluşur, bu da aşılamanın başarılı olduğunu gösterir.
- bu aşı, bağışıklık sistemi normal olan kişilerde maymun çiçeğine karşı da koruma sağlayabilir.
- ancak acam2000, canlı bir virüs içerdiği için bağışıklığı baskılanmış kişiler, egzama gibi ciddi cilt rahatsızlıkları olanlar ve hamile kadınlar için önerilmez. bu kişilere uygulanması ciddi yan etkilere neden olabilir.
2. jynneos (imvamune veya imvanex olarak da bilinir):
- jynneos, abd ve avrupa'da onaylanmış, non-replike (çoğalmayan) bir vaccinia virüs aşısıdır. 2019 yılında abd fda tarafından hem çiçek hastalığı hem de maymun çiçeği hastalığı için onaylanmıştır.
- bu aşı, bağışıklığı baskılanmış kişiler ve cilt rahatsızlıkları olanlar için daha güvenli bir alternatiftir, çünkü çoğalmayan bir virüs içerir. bu, virüsün vücutta çoğalmadığı ve dolayısıyla aşıya bağlı komplikasyon riskinin daha düşük olduğu anlamına gelir.
- jynneos, enjeksiyon yoluyla (genellikle kol kasına) verilir ve iki doz halinde uygulanır. i̇kinci doz, ilk dozdan dört hafta sonra yapılır.
- aşı, hem çiçek hastalığı hem de maymun çiçeği için koruma sağlar ve hastalığın yayılmasını kontrol altına almak için kullanılır.
3. aşıların kullanımı ve etkinliği
- koruyucu etkinlik: çiçek aşıları, ortopoksvirüs enfeksiyonlarına karşı 'e varan koruma sağlar. bu, çiçek aşısı yapılan kişilerin maymun çiçeği virüsü ile enfekte olma riskinin önemli ölçüde azaltıldığı anlamına gelir.
- temas sonrası profilaksi: maymun çiçeği virüsüne maruz kaldıktan sonra yapılan aşılamanın da faydalı olabileceği gösterilmiştir. temas sonrası 4 gün içinde yapılan aşı, hastalığın gelişimini önleyebilir veya hafifletebilir. 4-14 gün arasında yapılan aşı ise hastalığın şiddetini azaltabilir.
- salgın kontrolü: maymun çiçeği salgınları sırasında, risk altındaki kişilere (sağlık çalışanları, temaslılar) ve hastalığın yayılmasını önlemek için çiçek aşıları uygulanabilir. bu strateji, hastalığın yayılmasını sınırlamak için bir halk sağlığı müdahalesi olarak kullanılır.
4. aşının yan etkileri ve riskleri
her aşıda olduğu gibi, çiçek aşılarının da yan etkileri ve riskleri olabilir. aşı sonrası yan etkiler genellikle hafif ve geçicidir, ancak bazı durumlarda ciddi yan etkiler de görülebilir:
- yaygın yan etkiler: enjeksiyon bölgesinde ağrı, kızarıklık, şişlik, baş ağrısı, yorgunluk ve hafif ateş yaygın yan etkilerdir.
- ciddi yan etkiler: acam2000 gibi canlı virüs içeren aşılar, aşının uygulandığı bölgede ciddi cilt reaksiyonlarına veya bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde daha ciddi yan etkilere yol açabilir. bu nedenle, risk altındaki kişilerde daha güvenli bir aşı olan jynneos tercih edilebilir.
5. aşılama stratejileri ve gelecekteki araştırmalar
- stratejik aşılama: maymun çiçeği virüsüne karşı aşılama stratejileri, salgın bölgelerinde önleyici tedbirler olarak kullanılabilir. ayrıca, laboratuvar çalışanları ve potansiyel virüsle temas riski taşıyan sağlık çalışanları gibi yüksek risk altındaki kişilere yönelik aşılama programları uygulanabilir.
- gelecekteki araştırmalar: maymun çiçeği virüsüne karşı daha spesifik ve etkili aşılar geliştirme çalışmaları devam etmektedir. yeni nesil aşılar ve tedavi yöntemleri, daha güvenli ve etkili koruma sağlayarak hastalığın yayılmasını önlemeye yönelik çabaları destekleyecektir.
sonuç:
maymun çiçeği virüsüne karşı kullanılan aşılar, özellikle çiçek hastalığı için geliştirilen ve maymun çiçeği virüsüne karşı da koruma sağlayan aşılar, hastalığın önlenmesi ve kontrol altına alınmasında önemli bir rol oynamaktadır. jynneos ve acam2000 gibi mevcut aşılar, farklı risk gruplarına yönelik olarak etkili koruma sağlamaktadır. bu aşılar, hem salgın durumlarında hem de yüksek risk altındaki kişilere yönelik stratejik aşılama programlarında kullanılmaktadır. ancak, aşıların yan etkileri ve riskleri göz önünde bulundurulmalı ve uygun adaylara uygulanmalıdır.