karbon monoksit zehirlenmesi nedir

karbon monoksit renksiz, tatsız, kokusuz, yanıcı, zehirli bir gazdır. duvarlardan bile sızabilir. vücuda solunum yolu ile girer. karbon monoksit vücutta parçalanmaz, solunum yoluyla dışarı atılır. karbon monoksit zehirlenmeleri sıklıkla kapalı bir ortamda meydana gelen yanma sırasında olur (bacası çekmeyen şofben, soba, ocak gibi) ayrıca karbon monoksidin kullanıldığı veya üretildiği iş kollarında da meydana gelebilir. solunum zehiri olan karbon monoksitle meydana gelen zehirlenmelerde kısa süre içerisinde tıbbi müdahele yapılmazsa, zehirlenemeler ölümle sonlanabilir.
tehlike kaynakları
- kapalı ortamda meydana gelen yanmalar (açık ocaklar, bacası çekmeyen soba - şofbenler, bacasız gaz sobaları gibi).
- isıtma amacıyla kullanılan her tür soba ve ocakta (havagazlı, linyitli, kok kömürlü v.b.) yanma sırasında oluşur.
- karbon monoksit, havagazı ve jeneratör gazlarının bileşiminde bulunur. ayrıca kokhane gazlarında, yangın ve patlamalarda çıkan dumanlarda vardır.
- motorların ekzos gazlarında vardır (benzinli motorlarda çok, di esel motorlarında daha az.). özellikle kapalı garaj, park binaları, feribotlar, motor onarım ve bakım işlikleri bu bakımdan tehlikelidir. ayrıca:
- yanlış yapılmış ve defektli her tür ısıtma sistemleri,
- açık ocaklar,
- karbon monoksitli gazların üretimi, dağılımı, kullanımı,
- tünel, maden ocağı gibi yerlerdeki yangın ve patlamalar,
- kimya endüstrisinde karbon monoksit kullanılan işlemler, başlıca tehlike kaynaklarıdır.
etki şekli
karbon monoksidin zehirli etkisi hemoglobine (hb) (kanda oksijen taşıyan eritrositlerin (kırmızı kan hücrelerinin) içeriğinde bulunan bir madde) oksijene göre çok daha fazla bağlanmasından kaynaklanır. ortaya çıkan karboksihemoglobin (co-hb) hipoksemiye neden olur. bu birleşme geri dönüşümlüdür, yani ayrılabilir.

karbon monoksidin hemoglobine olan bağlanma kapasitesi, oksijeninkinden ortalama 300 kez daha güçlüdür. co-hb bileşiminin tüm vücut genelindeki durumu zehirlenmenin derecesini belirler. bu da şu etkenlere bağlıdır:
- soluk alma havasındaki co konsantrasyonu,
- solunum dakika hacmi, etki süresi,
- hemoglobin miktarı.
zehirlenme (akut)
hemoglobinin % 20si co-hbe dönüştükten sonra belirtiler giderek şiddetlenir:
- başağrısı
- baş dönmesi
- bulantı, kusma,
- taşikardi ve kan basıncı yükselmesi,
- bazen pektanjinöz yakınmalar,
- kulak çınlaması,
- dalgınlık,
- genel bitkinlik,
- apati,
- bazen kas kranpları,
- cildde kiraz kırmızısı renk,
- bilinç kaybı (% 50 co-hb oluşumunda),
- ölüm (% 60-70 co-hb oluşumunda)
kronik sağlık bozukluğu
düşük miktarlarda uzun süre maruziyete bağlı zararları öncelikle merkezi sinir sistemi ve kalpte ortaya çıkar.dar anlamda kronik karbon monoksit zehirlenmesi tartışmalıdır. ne var ki, yinelenen, az miktarda, ancak uzun süreli maruziyetlerde, psikolojik ve sinirsel bozukluklar ortaya çıkmaktadır. akut zehirlenmelerinin bıraktığı sekeller de bunlara katılabilir.
- uyku, bellek bozuklukları, parkinsonizm,
- görme ve konuşma bozuklukları,
- kalpte aritmiler, miyokard zararları.
özel laboratuvar testleri
kanda karboksihemoglobin (normalde kandaki hbnin % 1i cohbdir, sigara içenlerde % 10a kadar saptanabilir, tolere edilebilen üst sınır: % 20, eksitus: % 60-70)
solunum (dışarı verilen) havasında karbon monoksit.
ilk yardım
- kazada yerinden uzaklaştırma, temiz havaya çıkarılmalıdır
- suni solunum,
- gerekirse entubasyon,
- oksijen verilir
- solunum ve dolaşıma yardımcı ilaçalr verilir,
- hasta sıcak tutulmalıdır.
suni solunum ve gerekirse kalp masajı uzun süre yapılmalıdır.
karbon monoksitle ilgili bazı teknik bilgiler:
formülü : co
rölatif molekül ağırlığı : 28,1
kaynama noktası : -191,5c
ergime noktası; : -205°c
yoğunluk (0°c) : 1,25 g/it.
buhar yoğunluğu (hava = 1) : 0,97
mak değeri: 50 ppm (sm3/m3)= : 55 mg/m3